Bazı
Strateji Terimleri ve Tanımlar
06 Ekim
2012, Bodrum
Aşağıda verilen tanımlar, strateji ile ilgili konularda kavram
birliğini sağlanmasına yardımcı olmak amacıyla değişik kaynaklardan da
yararlanılarak hazırlanmıştır. Bu kavramların kullanımı konusunda daha
ayrıntılı bilgi edinmek isteyen okuyucu “Sürdürülebilir Büyümenin Temel
İlkeleri” adlı
kitaba başvurabilir.
Amaç
(Objective/Goal) Bir
işletmenin, kurumun, kısa, orta ve uzun erimli varlığının gereği olarak kabul
ettiği ilke, hedef ve stratejiler çerçevesinde belirlenen yönelimler bütünü.
Analitik
Düşünme (Analytical
Thinking) Bir sorunu çözmek için bilgileri ayrıştırarak ve sorunun alt
unsurlarına inerek sonuç çıkarma şeklindeki sistematik düşünme tarzıdır.
Beyin
Fırtınası (Brainstorming)
Önceden
planlanmış bir sorun alanı ya da konu çerçevesinde belirli sayıda kişilerden
meydana gelen bir grubun, yeni fikirler ve çözüm stratejileri geliştirmek
amacıyla bir araya geldiği fikir üretme süreci.
Birleşme
(Merger) Daha önce ayrı ayrı faaliyette bulunan
iki ya da daha fazla işletmenin ortak amaçlar doğrultusunda bir araya gelmesi
ve tek bir işletme haline dönmesi.
Değer
(Value) Değer, ekonomi, sosyoloji, psikoloji,
sosyal psikoloji, felsefe alanlarında çok farklı tanımlanan ve bu tanımlar
çerçevesinde yaklaşımlar geliştirilen kavramların başında gelmektedir.
Özellikle klasik ekonomi kuramcıları arasında yoğun olarak tartışılan ve
tanımlanmaya çalışılan değer, çeşitli alt kategorilere ayrılır: Kullanım
değeri, eş değer, değişim değeri, doğal değer, pazar değeri gibi.
Değer
Analizi (Value
Analysis) Ürünün,
fikrin ya da hizmetin kendinden bekleneni sağlama derecesini araştırmak,
değerini artırmak, maliyetini düşürmek amacıyla ürünü ve üretim sürecini
dizgesel olarak inceleyen bir analiz tekniği.
Değer Zinciri (Value Chain) Bir şirketin girdileri
çıktılara dönüştürme sırasında yaptığı sıralı etkinlikleri.
Değer Zinciri Analizi (Value Chain
Analysis) bir örgütün kendi içindeki güçlü ve zayıf yönlerini sistematik
olarak tanımlamak ve analiz etmek için kullanılabilecek bir çerçevedir.
Değişim Yönetimi (Change Management) Örgütsel değişimi gerçekleştirmek
amacıyla girişilen, üst yönetimden astlara kadar tüm çalışanların
geliştirilmesi çabaları.
Delphi Gruptaki uzmanların bilgisinden
yararlanılan bir resmi grup karar verme yöntemidir.
Devralma
Yoluyla Birleşme (Acquisition)
Satın alma (Acquisition) ya da Katılma (Absorpsiyon) olarak da adlandırılan
devralma yoluyla birleşme, bir işletmenin diğer (hedef) işletme ya da
işletmeleri bütün aktif ve pasifleriyle satın alarak içinde eritmesi.
Dış
Faktörler (External
Factors) Bir
işletmenin, etkinliklerinde değişimlere yol açan, doğrudan ya da dolaylı olarak
işletmeyi etkileyen tüm çevre.
Dış Kaynak
Kullanımı (Outsourcing) bir örgütün kendi kaynaklarına ve çalışanlarına
dayalı olarak yürüttüğü bir etkinliği, dış kaynakların “stratejik iş ortaklığı”
yoluyla örgüt dışında gerçekleştirmesi, bazı fonksiyonlarını o alanda
uzmanlaşmış ve etkinliğini kanıtlamış kişi ya da kuruluşlara yönlendirmesi
uygulamasıdır.
Dış Kaynak Ortaklığı (Partnership Sourcing) Tedarikçilerle
ortak avantaj sağlayan uzun vadeli ilişkiler tesis edilmesi.
Dış Kaynaklara Verme (Outsourcing) Bir firmanın kendi örgüt içinde yaptığı işleri ya da
hizmetleri dış tedarikçilerden alması.
Dikey Birleşme (Vertical Integration) Bir şirketin daha önce
tedarikçilerinden sağladığı etkinlikleri kendi içinde yapacak şekilde dikey
olarak genişletmesi.
Emek-Yoğun Teknoloji (Labour-intensive technology) Diğer üretim faktörlerine oranla, emek
faktörünün daha fazla kullanıldığı teknoloji.
Endüstri (Industry) Genel olarak birbirine yakın ikame özelliği
taşıyan mal-hizmetlerin üretimiyle uğraşan işletmeler grubu.
Endüstri Analizi (Industry Analysis) Bir endüstrideki rekabet ve
avantajları açıklamak ve tahmin edebilmek için endüstrinin yapısal
karakteristiklerinin analiz edilmesi.
Endüstriyel
Entegrasyon (Industrial
Integration) Ölçek
ya da finans ekonomilerini daha verimli hale getirmek amacıyla, ayrı ayrı olan
firmaların, işletmelerin ya da üretim süreçlerinin birbirine bağlanması.
Etken
Kuvvetler (Driving Forces) Bir örgütün dış
çevresinde gelecekteki dinamikleri tahmin edilebilir ve tahmin edilemez şekilde
değiştiren kuvvetler. Etken kuvvetler hem daha önceden belirlenenbilen unsurar
hem de belirsizlikler olabilir.
Eylem Planı (Action Plan) kısa dönem içinde nelerin
yapılması gerektiğini, bunları kimlerin, ne zaman, nerede ve nasıl yapacağını,
yürütme sorumluluğu ve onay yetkisinin kimlerde olduğunu, kime bilgi
verileceğini ve kimlerden destek isteneceğini belirten kararlar dizisidir.
Farklılaşma (Diversification) Bir şirketin etkinliklerini çok
geniş bir endüstri alanına yayması.
Farklılaştırma
(Differentiation) Bir firmanın alanında benzersiz olarak
algılanan bir ürün tasarımlayarak üretmesi.
Geriye Doğru Birleşme (Backward integration) Bir firmanın etkinliklerini daha önce tedarikçilerinin yaptığı
etkinliklere doğru genişletmesi.
Giriş Engelleri (Barriers to entry) Bir endüstride yerleşik firmalara,
yeni gireceklere göre avantaj sağlayan faktörlerdir. Girişleri engelleyeci
sonuç doğurr.
Girişimci, Girişimcilik (Entrepreneurship) Üretim faktörlerini bir araya getirerek,
ekonomik mal ve hizmet üretimi için gerekli girişimi başlatan, ayrıca üretim
için gerekli finansman kaynaklarını ve üretimin değerlendirileceği pazarları
bulan kişi.
Görev
Grupları Tekniği (Task
Forces) Yöneticiler
ve çalışanlardan oluşturulan ve belirli bir sorunu çözme görevi verilen özel
bir grup çalışması tekniği.
İleriye Doğru Birleşme (Forward Integration) Bir firmanın etkinliklerini daha
önce müşterileri tarafından yapılanları da içerecek şekilde genişletmesi.
İş-İşletme Stratejisi (Business strategy) Bir firmanın içinde bulunduğu
endüstride, özellikle rekabet avantajı sağlayacak şekilde nasıl rekabet
etmesini belirleyen politikalar ve rehberler.
Karar Ağacı (Decision Tree) Bir işletme yönetimi tarafından
tercihlerin, risklerin, kazançların, hedeflerin tanımlanmasında yardımcı
olabilen ve birçok önemli yatırım alanlarında uygulanabilen, birbirini izleyen
şansa bağlı olaylarla ilgili olarak çıkan çeşitli karar noktalarını incelemek
için kullanılan bir teknik.
Karşılaştırma Analizi (Comparative Analysis) Bir işletmenin verimlilik sonuçlarının
aynı alanda çalışan benzer nitelikli işletmelerin sonuçlarıyla
karşılaştırılması. Verimlilik yönetiminde, verimlilik sonuçlarının
değerlendirilmesi amacıyla kullanılan analiz yöntemlerinden biridir.
Karşılıklı Planlama (Interactive Planning) İşletmelerde, katılım, süreklilik ve
bütünlük ilkelerinden yola çıkarak hedeflenen gelecek için çalışılması.
Kıyaslama (Benchmarking) Bir örgütün
kendini değerlendirerek, rakiplerini, iş ortaklarını, diğer sektörlerdeki
başarılı örnekleri inceleyerek, iç ve dış pazarlardaki uygulamaları araştırarak
ve en iyi uygulamaları örnek alarak zayıf olduğu yönleri geliştirmesidir.
Kilit Başarı Faktörleri (Key Success Factors) Bir endüstride temel rekabet
avantajı belirleyicileri.
Lisans
Anlaşmaları (Licence
Agreements) Lisans
veren bir kuruluşla, lisans alan arasında bir lisansın verilmesi için yapılan
sözleşme ve lisansör ile lisansiye arasındaki ticari bağ. Herhangi bir sınai
mülkiyetin sahibi tarafından bir başka kişiye, kişisel ya da kurumsal bir
hakkın sağladığı faaliyetleri yapabilmesi için verilen izin “lisans” terimiyle
ifade edilir. Lisansın tanımı içinde üç unsur bulunur: Birincisi, patent,
lisans, know-how veya teknik bilgiyi ilgilendiren teknolojinin sahibi olan ve
bunu pazarlayan özel ya da tüzel kişiye, “lisansör”; ikincisi, lisansörden
teknolojiyi bir anlaşma çerçevesinde alan kişiye “lisansiye” ve son olarak da
aralarında yaptıkları anlaşmaya “lisans anlaşması” denilmektedir.
Maliyet
Liderliği (Overall
Cost Leadership)
Sektördeki en düşük maliyete ulaşmaya çalışma stratejisi. Maliyet liderliği,
bir işletmenin içinde bulunduğu sektörde mühendislik, satın alma, üretim ve
fiziksel dağıtımda uzmanlaşarak en düşük maliyeti sağlayabilmesi esasına
dayanır.
Marka
(Brand) Bir mal ya da hizmeti diğer mal ve
hizmetlerden ayıran, kendine özgü ibareler. Markalar, bir anlamda piyasada o
malın veya hizmetin itibarını temsil eder. Bu nedenle, tescil ettirilirse
yasayla korunur. Marka lisansı ile, mal veya hizmet sahibi elinde bulunan
markasını bir başka işletmeye, mamullerinde kullanmak üzere kullanım izni
verebilir.
Marka
Bağımlılığı (Brand
Loyalty) Tüketicilerin,
aynı sanayi kolunda üretim yapan firmalardan birinin ürünlerini diğer
işletmelerin ürünlerine tercih etmeleri.
Merkezileşmeme
(Decentralization) Bir işletmeye bağlı fabrikaların bir
merkezde toplanmayıp çeşitli bölgelere dağılması; bir kuruluştaki karar verme
yetki ve sorumluluğun çeşitli makamlara ya da birimlere dağıtılması.
Misyon (Mission) Bir örgütün varlık
nedeninin müşterileri, karşılanan ihtiyaçları ve kullanılan teknolojiyi de
belirtecek şekilde bir cümle ile ifade edilmesidir.
Müşteri
Odaklılık (Customer
Focus) Ürün
tasarımından başlayıp satış sonrası hizmetlere kadar uzanan müşteri
memnuniyetinin, her süreçte ve/veya faaliyette ölçüm ve istatistik teknikleri
kullanılarak ölçülmesi ve ürünün sıfır hata ile müşteriye ulaştırılması hedefi.
Neden-Sonuç
Analizi (Cause-Effect
Analysis) Bir
işletmede; takım, grup ya da kalite kontrol çemberleri aracılığıyla, var olan
sorunların olası nedenleri araştırma, sorun ya da etkileri inceleme yöntemi.
Verilerin toplanabildiği olası alanları gösteren bu çözümleme, sorunun her
yönüyle ve bütün seçenekleriyle düşünülmesini, analiz edilmesini sağlar.
Nominal
Grup Tekniği -NGT (Nominal
Group Technique) Verimlilik
artırma sürecinin, verimlilik tanısı, eylem planlama ve değerlendirme
aşamalarında kullanılan, veri derleme, sorunların ve güçlü olunan noktaların
belirlenmesi, fikir üretme (eylem planlama) ve gelişmelerin değerlendirilmesi
için kullanılabilen katılımcı bir teknik. Çalışanların iş sürecine katılımı
sistemi çevresinde düşünülen başlangıç düzeyi tekniklerindendir.
Odaklanma
(Focus)
Bir
işletmenin, strateji olarak, pazarın tümünde ziyade, küçük bir kısmına ürün ve
hizmet sunma seçeneğini kullanması. Belirli bir pazar bölmesine ya da nişine
(çok küçük pazar bölmesi) uygulanabilir bir stratejidir. Pazar küçük olduğu
için ihtiyaçlara daha önemle eğilinip, o ihtiyaçlara en uygun ürünler/sunular
geliştirebilir. Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler için uygulanmalıdır.
Ortak
Girişim (Joint
Venture) İki ya
da daha fazla işletmenin bazı amaçlarını gerçekleştirebilmek için,
sermayelerini, becerilerini bir araya getirerek sınırlı bir şekilde işbirliği
yapmaları, kârı ve zararı bölüşmeleri. Ortak girişim çoğunlukla bir iş
aktarımı, satma-satınalma, stokların ve kârların hareketlendirilmesi, bir
patentin işletilmesi veya genişletilmesi şeklinde gündeme gelir.
Örtük
Bilgi (Tacit Knowledge) Bir sisteme göre düzenlenmiş olarak hazır
bulunmayan, açıkça ortaya konmamış olan bilgi. “Know-how” ya da “teknik bilgi”
olarak adlandırılan türden bilgi örtük bilgidir.
Pareto
Analizi (Pareto
Analysis) Adını,
genellikle 80/20 kuralı olarak bilinen ve sonuçların % 80’inin, çabaların %
20’sinden kaynaklandığını öne süren ilkeyi ortaya atan Vilfredo Frederigo
Pareto’dan alan analiz yöntemi.
PIMS (Profit
Impact of Market Strategy)
Stratejik Planlama
Enstitüsü (Strategic Planning Institute) tarafından farklı stratejilerin karlılık üzerindeki
etkilerini tahmin etmek amacıyla, binlerce iş birimine ilişkin pazar ve
stratejileri içerecek şekilde oluşturulan veri tabanı.
Planlama
(Planning) Amaçlar doğrultusunda geleceğe ilişkin
hedeflerin tahmin edilmesi ve bu hedeflere ulaşabilmek için gerekli görevlerin,
araç ve gereçlerin sistemli biçimde araştırılıp belirlenmesi; geleceğe yönelik
tahminler doğrultusunda hedeflenen amaca varma aşamalarının adım adım
sistematikleştirip, düzenleme faaliyetleri.
Porter’in Beş Kuvvet Rekabet Modeli (Porter’s Five Forces of Competition Model) Endüstri yapısının rekabet ve
karlılık üzerine etkilerini analiz eden bir çerçeve. Bir endüstriyi etkileyen
beş rakip kuvvet belirlenmiştir.
Rekabet Avantajı (Competitive Advantage) Bir firmanın daha iyi müşteri değeri
yaratarak rakipleri karşısında piyasada avantaj kazanması, rakipleri karşısında
geliştirdiği benzersiz konum.
Rekabetçi Stratejiler (Competitive strategy) Bir
firmanın rekabet etme tarzını, firmanın kaynaklarının göreli avantaj sağlayacak
biçimde nasıl kullanılacağını belirlemek amacıyla pazar alanında tercih ettiği
rekabet yönelimleri.
Senaryo
Düşünme (Scenario Thinking) Gelecek hakkında
muhtemel olaylar oluşturma ve onları stratejide kullanma süreci. Sürecin
içselleştirilmesinden sonra, gelecek hakkında daha iyi hazırlanmaları için,
senaryo düşünme uygulayıcıların bir duruşu ve değişimlerin yönetimi için rutin
bir yolu olur.
Senaryolar (Scenarios)
Örgüt ya da sorunu etkileyecek çevresel etkenlerin gelecekte nasıl ortaya
çıkabileceğinin anlatımı.
Sistem (System) Aynı
amacın gerçekleştirilmesine katılmak veya katkıda bulunmak üzere karşılıklı
etkileri birleşen bağımsız ve aktif bireyler, parçalar veya birbirleriyle
bağlantılı olan süreçler topluluğudur.
Strateji (Strategy) Farklılık yaratarak firmaya rakiplerine
göre rekabet avantajı sağlayan bir plandır.
Strateji
Oluşturma (Strategy
Formulation) Bir örgütün misyon ve amaçlarını tanımlayarak, dış fırsatları
ve tehlikeleri değerlendirerek ve kendi üstünlükleri ve zayıflıklarını
inceleyerek belirli bir stratejik yön üzerinde karar vermesi sürecidir.
Strateji
Uygulama (Strategy Implementation) Bir
örgütün seçtiği stratejiyi yaşama geçirmek için kaynaklarını tahsis etme ve
yapılarını harekete geçirme sürecidir.
Stratejik
Amaçlar (Strategic Objectives) Bir örgütün stratejik
planında belirli bir dönem boyunca izleyeceği yönü belirleyen ve örgüt çapında
bilinen ve paylaşılan amaçlar
Stratejik İş Birimi (Strategic Business Unit) Bir şirket içinde, stratejik
planlama amacıyla ayrı tutulmasını gerektirecek bir iş alanı üzerinde bir bölüm
ya da departman.
Stratejik
Plan (Strategic Plan) Mevcut durumdan
gelecekte arzu edilen bir yere varmayı sağlayan bir plan.
Stratejik Planlama (Strategic Planning) Örgütün tüm birimlerine yönelik, bütçenin
hazırlanmasına yön veren, pazarlama, üretim, finansman gibi temel yönetim
işlevleri arasında denge kuran, performansı geliştirici yapısal değişiklikler
içeren uzun dönemli planlama etkinliği.
Stratejik
Yönetim (Strategic
Management) Stratejik
yönetim alanı genel müdürler tarafından sahipler adına alınan niyetlenilen ve
ortaya çıkan ana girişimlerle ilgilenir ve firmaların dış çevrede performansını
artırmak için kaynak kullanımını içerir.
Süreç (Process) Üretim ortamında insan, makine/ekipman,
hammadde gibi üretim kaynaklarının, belirlenen bir üretim yöntemi kullanılarak
değer oluşturacak bir ürünün elde edildiği, tanımlanabilen, yinelenebilen,
ölçülebilen ve birbirine bağlı değerler yaratan faaliyetler dizini; ürün veya
hizmeti üretmek için gerek duyulan aşamaların tamamı.
SWOT Analizi (Strengths Weaknesses Opportunities Threats
Analysis) İngilizce’de
Strengths (üstünlükler), Weaknesses (zayıflıklar), Opportunities (fırsatlar) ve
Threats (Tehditler) sözcüklerinin baş harflerinden oluşmuş bir analiz tekniği.
SWOT analizi bir örgüte, amaç ve hedeflerini gerçekleştirebilmesi için
uygulanması gereken stratejileri tanımlamak ve uygulamak olanağını sağlar.
Şirket Stratejisi (Corporate strategy) Bir firmanın rekabet ettiği
çevrede ürün pazarı, coğrafi alanı ve üstlendiği dikey etkinliklerin tamamının
kapsamını belirleyen politika ve rehberler.
Tarama
(Scan) Çevredeki yeni ve örgüt açısından uygun
gelişmeleri ortaya koymak için yapılan genel bir araştırma.
Tecrübe Eğrisi (Experience Curve) Herhangi bir üretim sürecinde
birim maliyetle toplamsal üretim arasındaki ilişkiyi gösteren bir eğri. Tipik
olarak, öğrenmeden dolayı, üretim miktarı iki katına çıktığında birim maliyet
de sabit bir oranda azalır.
Teknoloji (Technology) Üretimde kullanılan herhangi bir araç ya
da süreç, bir ülkenin, bir endüstrinin ya da bir işletmenin ürün/hizmet
üretiminde kullandığı yolların tamamı.
Teknolojik Buluşçuluk -
Yenilik (Technologic
Innovation) Bir
işletmenin, üretim sürecinde kullandığı makine ve ekipmanların işlevsel,
yapısal, üretimi artırıcı yeni gelişmelere uygun olarak yeniden düzenlenmesi.
Temel Yetkinlik (Core Competences) Bir şirketin rekabet avantajı için
kritik olan örgütsel yetenekleri.
Toplam Kalite Yönetimi (Total Quality Management) Bir örgütte iç
ve dış müşterilerin ihtiyaç ve beklentilerini karşılamak amacıyla ürün ve
hizmetlerin kalitesini ve verimliliğini sürekli olarak iyileştirmek için
yönetimin ve çalışanların yeteneklerini ve kapasitesini geliştirmeye odaklanmış
bir yönetim yaklaşımıdır.
Uzman Sistem (Expert System) Bir alanda tanınmış uzmanların bilgisini içeren bir
bilgisayar programı. Bu program vasıtasıyla girilen verilere ve karar
kurallarına bağlı olarak bir problem hakkında çıkarsama (sonuç çıkarma)
yapılabilir.
Üretim
(Production) Kaynakların, zaman, emek ve sermayeyi de
kapsayan bir süreçte farklılaştırılarak mal ve hizmetlere dönüştürülmesi.
Üretkenlik -
Verimlilik (Productivity) Üretilen ürün/hizmetler ile bu
ürün/hizmetleri üretmek üzere kullanılan girdilerin ilişkisi.
Ürün
(Product) Belli bir fiziksel ya da zihinsel çabanın
sonucunda elde edilen çıktı.
Ürün Farklılaştırma (Product Differentiation) Bir firmanın ürün/hizmetlerinin
rakip firmanınkilerden ayrı algılanmasını gerektirecek soyut ve somut
özellikler.
Vizyon (Vision) Mevcut gerçekler, umutlar, hayaller,
tehlike ve fırsatların bir araya gelmesiyle oluşan geleceğin tanımlanması için
bilinmeyene doğru bir bakış. İşletme yönetiminde “stratejik amaçlar” olarak da
kullanılmaktadır ve işletmenin uzun dönemde gerçekleştirmeyi hedeflediği
sonuçları ifade etmektedir. Geleceğe yönelik olarak işletmenin uygulamalarını
şekillendirir ve yönlendirir.
Yeniden
Yapılanma (reengineering) İş süreçlerinin daha
etkin olmasını ve son ürün ya da hizmetlerin kalitesinin iyileştirilmesini
sağlamak üzere gözden geçirilmesi ve yeniden tasarlanmasıdır.
Yenilik - Buluşçuluk (Innovation) Bilimsel ve teknolojik araştırmalar
sonucu ortaya konan bulguları ekonomik, siyasal ve sosyal düzeylerin bir ya da
birkaçında uygulayarak toplumsal faydaya dönüştürme. Yenilikleri iki ana
sınıflandırmaya tabi tutmak mümkün: Teknik Yenilikler ve Örgütsel
Yenilikler.
Yararlanılan Kaynaklar:
(1) İsmet Barutçugil, Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi,
Kariyer Yayınları, Mart 2004. (2) Kamil Ayanoğlu, M. Cüneyd Düzyol, Niyazi
İlter ve Cevdet Yılmaz, (1998), “Kamu yatırım projelerinin planlanması ve
analizi”, DPT. İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Devlet
Planlama Teşkilatı, Ankara. (3) Kaufman, R., Oakley-Browne, H., Watkin, R.,
Leigh,D., (2003), “Strategic Planning for Success: Aligning People,
Performance, and Payoffs”, San Francisco. (4) Kaynak: Sadler, P. Strategic
Management, London, 2003, s.252. (5) Scearce D., Fulton K.: (2004), “The Art of
Scenario Thinking for Nonprofits, Global Business Network community”
