Strateji ile İş Modeli Arasındaki Fark

08 Ocak 2013, Ankara

 

Osman KARADAĞ[1]

 

İş modeli (business model) genelde strateji ile karıştırılan bir kavramdır. Oysa ikisi birbirleri ile ilişkili de olsa farklı kavramlardır. 1990’lı yıllara doğru kişisel bilgisayarlar ve iş tabloları yazılımlarının yaygınlaşmaya başlaması ile kullanılmaya başlayan iş modeli kavramı daha çok bir işin ekonomi yanıyla ilişkilidir. Sözkonusu yazılımlar iş insanlarının herhangi bir iş faaliyetine ilişkin maliyet ve gelir kalemlerinin karşılaştırılması için bir model oluşturmalarını kolaylaştırmıştır.

Model oluşturulduktan sonra parametrelerdeki, örneğin birim fiyatı, kar oranı, tedarik maliyeti, vb., değişikliklerin sonuca olan etkilerini çok süratli görmek mümkündür. Böyle durumlarda, proforma mali bilanço iş modellerinin temel dokümanını oluşturuyordu. Bunula birlikte iş modelinin tam olarak ne anlama geldiği konusunda hala karışıklıklar vardır.

Konu ile ilgili araştırmacılar iş modelini bir işletmenin stratejisinin temel ekonomik destekleyicisi olarak tanımlamaktadırlar. Yönetim danışmanı Joan Magretta iş modelini, her tür iş için geçerli olan değer zincirinin[2] biraz farklı bir şekli olarak tanımlar. Joan Hanıma göre bu zincirin iki kısmı vardır. Birinci kısım bir şeyi yapmakla ilgili etkinlikleri içerir. Bu etkinlikler yapılacak şeyin tasarımı ile başlar, hammaddelerin tedariki ile devam eder ve imalatı ile de son bulur. İkinci kısım ise o şeyin satılması ile ilişkili etkinlikleri içerir. Bunlar da müşteri bulma ve onlara erişim, satışı gerçekleştirme, ürünü teslim etme ya da hizmeti sunma ve satış sonrası hizmet[3].

Bu açıklamalardan görüleceği üzere iş modeli, daha çok, bir firmanın ürün ya da hizmeti üretme[4] ve sunma[5] mekanizması hakkındadır. Müşterilerinin gözünde bir farklılık yaratma ve rekabet avantajı sağlama sözkonusu değildir[6]. İş modeli şu soruların yanıtını arar:

1.      Bu nasıl çalışır?

2.      Müşterilere uygun maliyette nasıl değer sunarızı açıklayan ekonomik mantık nedir?

Her işletme sağlam bir iş modeli üzerine inşa edilir. Ancak bazıları her iki terimi birbirlerinin yerine kullanıyor olsa da bir iş modeli bir strateji değildir. İş modelleri, bir sistem olarak, bir işin parçalarının, kar elde etmek üzere nasıl bir araya geldiklerini açıklar. Bunu yaparken de iş performansının kritik bir boyutu olan rekabeti dışarıda bırakır. Bu da stratejinin alanına girer.

İş modelleri ile büyüyen önemli şirketler arasında Dell Computer ile eBay gelir. İnternet üzerinden satış yapan Amazon ve daha birçok şirket oluşturdukları altyapı ile herkese, her yerde, her şeyin alınıp satılması olanağı sağlamaktadır.

Yukarıdaki açıklamalardan da görüleceği üzere strateji ve iş modelleri, birbirleri ile ilişkili de olsa, farklı kavramlardır. Strateji, farklılık ve rekabet avantajı sağlarken, iş modelleri bir işin nasıl çalıştığı ve kar yaptığının ekonomisini açıklar.  

---

[1] Endüstri Y. Mühendisi Osman Karadağ (okaradag52@gmail.cm) ( okaradag.blogspot.com), 30 yılı aşkın süreyle Kamu ve Özel sektörde yöneticilik görevlerinde bulunduktan sonra birikimlerini eğitici ve danışman olarak toplumumuzla paylaşmaktadır. Stratejik planlama, yapılabilirlik çalışması ve proje yönetimi alanlarında çalışan Karadağ, Türkiye’nin ilk profesyonel proje yöneticilerinden biridir.

[2] Değer Zinciri (Value Chain) Bir şirketin girdileri çıktılara dönüştürme sırasında yaptığı sıralı etkinlikleri.

[3] Joan Magretta, Why Business Model Matter, Harvard Business Review, May 2002

[4] Firmanın ürün ve hizmet üretme yanına firmanın arz yanı da denir.

[5] Firmanın ürün ve hizmet sunma yanına firmanın talep yanı da denir.

[6] “Strategy, Create and Implement the Best Strategy for Your Business”, Harvard Business Essentials Series,  Harvard Business School Press, Boston, MA, 2005, s.xiv