Stratejinin Yazılı Kaynakları- Öncüler Dönemi: Sun Tzu, Tukidides ve Diğerleri 

21 Kasım 2012, Bodrum 

Osman KARADAĞ[1] 

Sun Tzu’nun Savaş Sanatı (Bing Fa) 

Savaş Devlet için yaşamsal öneme sahip bir konudur: o bir ölüm kalım meselesidir; hayatta kalmanın ya da yok olmanın yoludur. Onun tam olarak araştırılması zorunludur. - Sun Tzu, Savaş Snatı  

Son arkeolojik kazılar ve DNA analizlerine göre ilk insan atalarımız zamanımızdan bir milyon yıl önce Afrika’da ortaya çıkmış, zamanımızdan sekiz yüzbin ila dörtyüzbin yıl önce de oradan Süveyş üzerinden Asyaya göç etmiştir[2]. Atalarımız burada çoğalarak dünyanın geri kalan kısımlarına göçlerini sürdürmüştür. Bu göçler binlerce yıl arayla ve dalga dalga sürmüş, her dalga göçtüğü bölgeye daha önce önce göçenleri ya başka bölgelere itmiş ya da onlarla karışmıştır. Bu karışım Berektli Hilal ve Anadolu topraklarında, dünyanın geri kalan bölgelerine göre, çok daha karmaşık olmuştur. 

Avcılık ve toplayıcılıktan yerleşik düzene, yaşam koşulları nedenyle, ilkin Bereketli Hilal, Nil, İndüs ve Sarı Irmak vadilerinde geçilmiştir. İlk yazı denemeleri Bereketli Hilalin ilk sakinlerinden olan Sümerler tarafından M.Ö. 8000’lerde denenmeye ve M.Ö. 3000’lerde de çivi yazı şeklinde kullanılmaya başlamış. Yine ilk şehir devleti de Sümerler tarafından M.Ö. 3100 yıllarında kurulmuştur.  

Konumuz olan stratejinin yazılı kaynaklarının da Bereketli Hilal ve Anadolu’da M.Ö. 2000’li yıllarda başladığını bir önceki çalışmada belirtmiştik. Aşağıda görüleceği üzere, arada onbinlerce yıl olsa da, stratejiye katkılar da ilk atalarımızın göç güzergahına pararellik göstermektedir. Bereketli Hilal – Çin – Eski Yunan – Hint. 

Şimdi Bereketli Hila’den Çin’e ve biraz daha yakın tarihe, M.Ö. 500’lere gidelim. Çin’de MÖ. 476 – 221 yıllarında altı eyalet[3] arasında süren savaşların yarattığı kargaşalar strateji dünyasına Sun Tzu’yu kazandırmıştır. Sun Tzu[4] kendisinden önce olgunlaştırılmış yüzyılların birikimini ilk defa sistemli bir şekilde düzenleyerek, adına bugün “Savaş Sanatı” denilen yapıtı oluşturmuştur. Sun Tzu’nun gerçekten yaşayıp yaşamadığı tartışmalıdır. Bununla birlikte onun M.Ö. 544 yılında Eski Çin’in Qi eyaletinde Sun Wu adı ile doğmuş, M.Ö. 544 – 496 yılları arasında yaşamış ve Wu Eyaleti kralı Helü’ya danışmanlık yapmış bir general, strateji uzmanı ve düşünür olduğu kabul edilir[5]. 

Savaş Sanatı 1782 yılında Fransız Cizvit Papazı Jean Joseph Marie Amiot[6] tarafından Fransızcaya çevrilmiştir. Daha sonra yapıt Rusça, Almanca ve İngilizce dillerine çevrilmiş[7], Çince orijinalinden İngilizceye ilk çevirisi de 1910 yılında Lionel Giles tarafından yapılmıştır. Daha sonraki yıllarda birçok defa çevirileri[8] yapılan Savaş Sanatı sadece askerleri değil, iş adamlarını de derinden etkilemiştir. Askeri konularda ve bununla ilişkili alanlarda tarih boyunca çok büyük etkisi olmuştur. 20. yüzyılın sonlarından itibaren ekonomi ve işdünyasında da kullanılmakta olan yapıt, her biri savaşın farklı bir yönünü anlatan 13 bölümden oluşur ve askeri strateji ve taktiğin temel kitabı olarak kabul edilir. Çin'in Yedi Askeri Klasiğinin[9] en önemlisidir. Savaş Sanatı yapıtı spor, siyaset, bilim, sanat alanında birçok ünlü ismi etkilemiş, onlara rehberlik etmiştir. Mao Zedong'i, General Nguyên Giáp, General Douglas MacArthur'u ve bazı Japon İmparatorluğu liderlerini etkilemiştir. Savaş Sanatı Çin Kültür Devrimi sırasında yasaklanmayan birkaç Eski Çin yapıtlarından biridir. 

Yapıt dilimize aşağıdaki yayın evleri tarafından kazandırılmıştır: 

1.      2003 yılında Q Matris Yayınları (Çeviren Naim Furtuna)

2.      2008 yılında Kastaş Yayınları (Çeviren Adil Demir)

3.      2008 yılında Alter Yayıncılık (Çeviren Hasan İlhan)

4.      2008 yılında Kutup Yıldızı Yayınları

5.      2009 yılında Anahtar Kitaplar Yayınevi (Çeviren Zeynep Atayman/ Sibel Özbudun)

6.      2010 yılında Arya Yayıncılık (Çeviren Sidar Akdağ)

7.      2010 yılında Tutku Yayınevi

8.      2011 yılında Sis Yayıncılık (Çeviren Tuğçe Ayteş)

9.      2011 yılında Nüans Yayınevi (İngilizce olarak)

Kısa sürede yapılmış olan bu kadar çok çeviriden anlaşılacağı üzere ülkemizde “Savaş Sanatı” yapıtına ilgide bir artış sözkonusudur. 

Savaş Sanatı, strateji konusunda bugüne kadar yazılmış olan yapıtların en özlü, en bilgece, en özgün ve en kapsamlısıdır. 16.yy’da yazılan Machievelli’nin Hükümdarı ve 19.yy’da yazılan von Clausewitz’in Savaş Üzerine adlı yapıtları, aradaki 2000 yıllık birikimin sağladığı avantaja sahip olmasına rağmen, Savaş Sanatı kadar özgün, özlü ve bilgece değillerdir.  

Kastaş Yayınlarının basımını yaptığı Adil Demir tarafından çevrilen Türkçe basımına göre yapıtın bölümleri şöyledir: 

1.       Planlama (25 Madde)

2.       Savaşın Maliyeti (19 Madde)

3.       Savaşta Strateji (19 Madde)

4.       Taktik (20 Madde)

5.       Enerji (23 Madde)

6.       Gücün Kullanımı (34 Madde)

7.       Savaşta Manevra (37 Madde)

8.       Taktik Değiştirme (14 Madde)

9.       Ordunun İlerlemesi (45 Madde)

10.    Arazi Faktörü (31 Madde)

11.    Arazide Dokuz Konum (68 Madde)

12.    Ateşle Saldırı (22 Madde)

13.    Casusluk ve İstihbarat (27 Madde) 

Savaş Sanatı’nın temasını oluşturan dolaylı ya da çatışmadan sakınma yaklaşımının zamanımızın savaş stratejileri için de uygun olduğu birçok yazar tarafından kabul edilmektedir[10]. 

Savaş Sanat’ında ortaya konan ilkeler zamanımızın savaşlarında bile kullanılmaya devam etmektedir. Örneğin 1990 yılında gerçekleşen Körfez Savaşın’da Sun Tzu’nun “aldatma”, “sürat” ve “düşmanın zayıf tarafına saldırma” ilkeleri uygulanmıştır[11]. İngiliz strateji uzmanı Liddell Hart, Sun Tzu’yu “savaşın icrasında bilgeliğin en özlü bir şekilde odaklandığı” olarak tanımlamakta ve “onunla sadece Clausewitz’in karşılaştırılabileceğini; ancak Sun Tzu’nun düşünce berraklığının Clausewitz’in belirsizliğini düzelttiğini” iddia etmektedir. Batılılar Clausewitz ve Jomini arasında rekabeti ortaya koyarken, doğunun diğer strateji yazarlarının Sun Tzu ile bir rekabet değil onu tamamlayan bir yaklaşımları vardır.   

Savaş Sanatı yapıtına daha sonra Cao Cao (M.S. 155-200),  Meng shi (502-556),  Jia Lin (618-706), Li Quan (618-706), Du You (735-812), Du Mu (803-852), Zhung Yu (960-1078), Mei Yaochen (1002-1060), Wang Xi, Chen Hao ve Ho Yanxi yorumlarda bulunmuştur.

Tukidides’in Peloponez Savaşları Tarihi 

Şimdi hemen hemen aynı dönemde batıya; Atina’ya gidelim. Tukidides (Tukididis) yaklaşık MÖ 460 – 395 yılları arasında yaşamış Atinalı bir tarihçisidir. MÖ 5. yüzyılda Sparta ile Atina arasında 30 yıl süren ve MÖ 404 yılında sona eren ünlü Peloponez Savaşı tarihininin 411 yılına kadar olan kısmını M.Ö. 431 yılında yazmıştır. Sekiz kitap ve 26 bölümden oluşan bu yapıtında Tukidides, tarihi, siyasî açıdan inceler ve savaşların nedenlerini ve sonuçlarını ele alır. Tukidides yapıtını, vatandaşlarına siyasî bir eğitim kazandırmak, onları siyasî açıdan bilgilendirmek için yazmıştır. 

Tukidides, işe tanrıları karıştırmadan savaşın nedenleri ve sonuçları hakkındaki ciddi kanıt toplama standardı ve analiz çalışmaları yapması nedeniyle “Bilimsel tarihin”[12] babası unvanıyla anılır. O, uluslararasındaki ilişkileri bir haktan daha çok güce dayandığını gören politik gerçekçilik okulunun[13] babası olarak da anılır. Onun eseri askeri kolejlerde halen okutulmaktadır. “Melian Diyaloğu” ise uluslararası ilişkiler teorisinde halen özgün bir eser olarak yer almaktadır.  

Hümanist Lorenzo Valla[14] tarafından 1452 yılında Latinceye çevrilmiş olan yapıtın Machiavelli’nin Hükümdar’ı üzerinde etkili olduğu söylenir[15]. Daha sonra İngiliz düşünürü Thomas Hobbes yapıtı 1628 yılında Yunanca’dan İngilizceye çevirmiştir. Tukidides ile birlikte Thomas Hobbes ve Machiavelli “politik gerçekçiliğin” kurucusu olarak bilinir.

Arthashastra

Şimdi tekrar doğuya, bu sefer bir başka eski uygarlığa dönelim; Hindistan’da göze çarpan ilk yapıt olan Arthashastra (Arthaśāstra) devlet idaresi, ekonomi politikası ve askeri stratejiyi konu alan bir yapıttır. Yapıtın yazarları olarak Kautilya ve Viṣṇugupta olarak geçer. Geleneksel olarak bu adlarla tanımlanan kişinin Çanakya (M.Ö. 350 - 283) olduğu bilinir. Çanakya ise hem eğitimci hem de Maurya İmparatorluğu'nda başbakanlık yapmış bir devlet adamı ve ekonomisttir. 12.yy’a kadar etkili olan yapıt ortadan kaybolmuş, daha sonra 1904 yılında R. Shamasastry[16] tarafından bulunup 1909 yılında yayınlanmış ve 1915 yılında İngilizceye çevrilmiştir.

Fikirler tarihçisi Roger Boesche[17] Arthaśāstra`yı şöyle tanımlar: "bir siyasi gerçekçilik kitabı, siyaset dünyasının nasıl çalışması gerektiğine dair pek bir şey demeyen, (bununla birlikte gerçekte) nasıl çalıştığını analiz eden bir kitap, bir krala kamu yararı ve devleti korumak için yapması gereken bazen çıkarcı bazense zalim tedbirleri sıklıkla belirten bir kitap."

Farklı bilim insanları yapıtın adını farklı şekillerde çevirmiştir[18]:

• R.P. Kangle – "siyaset bilimi," bir krala "toprağın (yerin) kazanılması ve korunmasında" yardım etmek için bir deneme.
• A.L. Basham – "devlet üzerine bir deneme"
• D.D. Kosambi – "maddi kazanç bilimi"
• G.P. Singh – "devlet bilimi"
• Roger Boesche – "politik ekonomi bilimi"

Arthashastra kendi içerisinde 15 kitaba ayrılır ve bunlar şöyledir:

1.      Disipline dair

2.      Devlet Yöneticilerinin Görevleri

3.      Hukuka Dair

4.      Dikenlerin Ortadan Kaldırılması

5.      Saray Mensuplarının İdaresi

6.      Egemen Devletlerin Kaynağı

7.      Altı-Katlı Politikanın Sonu

8.      Felaketlere ve Kötülüklere Dair

9.      Bir İstilâcının İşi

10.  Savaşa Dair

11.  Tüzel Kişilerin İdaresi

12.  Güçlü (bir) Düşmana Dair

13.  Bir Kaleyi Ele Geçirmenin Stratejik Yolları

14.  Gizli Araçlar

15.  Bir Tezin Planı

 

Arthashastra’nın, önerdiği sert politik pragmatizm nedeniyle, kendisinden sekiz yüz yıl sonra kaleme alınan Machiavelli’nin Hükümdar’ı ile bazı benzerlikler taşıdığı ileri sürülür[19]. 

Bu konularda Hint kültürünün daha sonra İran, Türk ve Arapların siyasetnameleri ve nasihatleri üzerinde yapacağı etkiler açısından Arthashastra önemlidir.

Sun Bin'nin Savaş Sanatı (Qi Sun Zi)

Şimdi tekrar Çin’e dönelim. Kadim zamanın Sun Tzu’dan sonra stratejiye katkıda bulunan ikinci önemli şahsiyeti Sun Bin’dir[20]. Sun Bin’in “Savaş Sanatı” adlı yapıtı 1972 yılında, 2000 yıllık bir aradan sonra, bir kazı çalışmasında[21] ortaya çıkarılmıştır.

Tamamı 364 bambu slip (??) üzerine yazılı yapıtın, bazı bambuların hasar görmesi nedeniyle bir kısmı okunamamıştır. Sun Bin’in Savaş Sanatı yapıtı her biri onbeş bölüm içeren iki kısımdan oluşur. Daha sonra yapılan çalışmalar sonucunda ikinci ksımın Sun Bin’e ait olmadığı, ilk kısmın ise onaltı bölümden olduğu anlaşılmıştır. Yapıtın bazı bölümleri aşağıdadır:

1. Asker seçimi
2. Arazi
3. Stratejik avantaj için tertiplenme
4. Silahlı kuvvetlerin gerçek doğası
5. Çatışmalarda kurban verme
6. Morali muhafaza etme ve yükseltme
7. Askeri görevleri koordine etme
8. Eğitim yöntemleri
9. Savunma ve taarruz için tertiplenme
10. Uzman komutan
11. Askeri hatalar
12. Military Mistakes
13. Komutanın özellikleri

Sima (Sima Ranju)Yönetmi

Sima Yöntemi, Savaşan Eyaletler döneminde Qi eyaletinde M.Ö. 4.yy.’da yazılmış olan ve yasa, düzenleme, hükümet politikiları, askeri örgütlenme, askeri idare, disiplin, temel değerler, taktikler ve strateji konularını içeren ve Yedi Askeri Klasik içinde yeralan bir yapıttır[22]. Yapıt Qi Eyaletinin ünlü generali Sima Ranju’nun çalışmalarını içermiş olabileceğini düşüncesi ile Sima Ranju Yöntemi olarak da bilinmektedir. Yapıta, Sima Ranju’nun akrabası olan Sun Bin’in de katkıda bulunmuş olabileceği ileri sürülmektedir.

Otuzaltı Savaş Hilesi

Otuzaltı Savaş Hilesi, sivil işlemler de dahil olmak üzere politika ve savaşta genelde olağandışı ve hile araçlarının kullanılmasını içeren bir Çin yapıtıdır. Yapıt, politika, diplomasi ve casusluk alanları için uygun öneriler içerir. Yapıtın yazılma zamanı ve yazarları hakkında hiç bir şey bilinmemektedir. Halen mevcut olan doküman 1941 yılında bir Sichuan (Szechwan)’da bir yol kenarı satıcısında bulunan çok yıpranmış bir kitap’dan türetilmiştir. Yapıtın içerdiği özdeyişlerin Savaşan Eyaletler dönemini esas alaması nedeniyle, aynı dönemde yazılmış olabileceği sanılmaktadır. İngilizce metinlerden yapılan çevirilerde ve bazı yazılarda savaş hilesi anlamındaki “stratagem” çoğu kez strateji ile karıştırılmaktadır. Yapıt her biri altı hile içeren altı bölüme ayrılmaktadır. İlk üç bölüm avantajlı durumlarda kullanılması önerilen taktikleri, son üç bölüm ise dezavantajlı durumlarda kullanılması önerilen taktikleri içerir. Bölümlerin genel başlıkları[23];

 

1.      Üstün Durum Hileleri,

2.      Düşmanla Karşılaşma Hileleri,

3.      Saldırı Hileleri,

4.      Kargaşa Yaratma Hileleri,

5.      Bir Yere Yerleşme Amaçlı Hileleri,

6.      Tehlikeli Durumlar için Hileler.

 

---

[1] Endüstri Y. Mühendisi Osman Karadağ (okaradag52@gmail.cm), 30 yılı aşkın süreyle Kamu ve Özel sektörde yöneticilik görevlerinde bulunduktan sonra birikimlerini eğitici ve danışman olarak toplumumuzla paylaşmaktadır. Stratejik planlama, yapılabilirlik çalışması ve proje yönetimi alanlarında çalışan Karadağ, Türkiye’nin ilk profesyonel proje yöneticilerinden biridir. O. Karadağ’ın Stratejik Düşünme üzerine çalışmaları okaradag.blogspot.com adlı adreste ilgi duyanların yararına sunulmaktadır.

[2] BİZİMKİLER, Anadolu Merkezli Dünya Tarihi, 1. KİTAP, M.Ö. 1800 – M.Ö. 560, s.31

[3] Bu eyaletler Zhao, Qi, Qin, Chu, Han, Wei ve Yan eyaletleridir.

[4] Sun Wu ve Sunzi olarak da bilinir. MÖ 500'de Wu Devleti'nde (Şimdiki Çin) yaşamış ünlü Çinli general ve askeri teorisyendir.

[5] Albay Gregory L. Wilcoxon, Sun Tzu: Theorist for the Twenty-First Century, Strategy Research Project, 1 March 2010, s.2

[6] Jean Joseph Marie Amiot (Qian Deming Çince adını kullanmıştır, 1718 - 1793) msyoner olarak 1750 yılında Pekine gönderilmiştir. Konfiyüs ve birçok Çin eseri yanında Savaş Sanatı’nı da batı diline çevirmiştir.

[7] Samuel Griffith, Sun Tzu: The Art of War (Oxford, NY: Oxford University Press. Inc., 1963), x.

[8] Çince orijinalinden Lionel Giles (1910), Samuel Griffith (1963) R. L. Wing (1988), Ralph D. Sawyer (1996) ve Chow-Hou Wee (2003) tarafından İngilizceye çevrilmiştir.

[9] Son çevirilerden birini yapmış olan Ralph D. Sawyer ve Mei-chün Sawyer’a göre Yedi Askeri Klasikler şöyledir: (1) Jiang Ziya (Taigong)'nın “Altı Gizli Teknik”, (2) Sima Rangju Savaş Sanatı olarak da bilinen Sima Yöntemleri, (3) Sun Tzu'nun Savaş Sanatı, (4) Wu Qi'nin Wuzi’si, (5) Wei Liaozi, (6) Huang Shgong’un Üç Stratejisi ve (7) Tang Taizong ve Li Weigong arasındaki Soru ve Cevaplar.

[10] Albay Gregory L. Wilcoxon, Sun Tzu: Theorist for the Twenty-First Century, Strategy Research Project, 1 March 2010

[11] Albay Gregory L. Wilcoxon, Sun Tzu: Theorist for the Twenty-First Century, Strategy Research Project, 1 March 2010, s.3

[12] Cochrane, Charles Norris, Thucydides and the Science of History, Oxford University Press (1929), p. 179; Meyer, Eduard, Kleine Schriften (1910), (Zur Theorie und Methodik der Geschichte), p. 67; de Sainte Croix. The origins of the Peloponesian War (1972). London: Duckworth. 1972. Pp. xii, 444.

[13] Strauss, Leo, The City and Man Chicago: Rand McNally, 1964. S. 139

[14] Lorenzo (Laurentius) Valla (c.1407 –1457) İtalyan hümanist

[15] Bu söylem İrlandalı tarihçi, dilbilimci ve Bizans uzmanı John Bagnell Bury (1861 –1927)’e aittir.

[16] Rudrapatnam Shamasastry (1868–1944) Sanskrit bilim insanı ve kütüphanecidir.

[17] Roger Boesche Los Angeles’daki Occidental College’de “Fikirler Tarihi” profesörüdür. “The First Great Political Realist: Kautilya and His Arthashastra.” adlı kitabın yazarıdır.

[18] Boesche, Roger (January 2003). "Kautilya's Arthaśāstra on War and Diplomacy in Ancient India". The Journal of Military History 67 (1): 9–37. doi:10.1353/jmh.2003.0006. ISSN 0899-3718. "science of politics, a treatise to help a king in the acquisition and protection of the earth."

[19] Boesche, Roger (2002). The First Great Political Realist: Kautilya and His Arthashastra. Lanham: Lexington Books. ISBN 0-7391-0401-2. S.1

[20] Ölüm tarihi M.Ö. 316’dır.

[21] Yinque Hills (Lixing, Shandong ilinde).

[22] Sawyer, Ralph D., The Seven Military Classics of Ancient China. New York: Basic Books. 2007. p. 115–116.

[23] http://wengu.tartarie.com/wg/wengu.php?l=Sunzi&no=0